Бозор иқтисодиёти қонуниятларига кўра шартномалар олдиндан белгилаб қўйилган режаларга мувофиқ эмас, талаб ва таклифларга асосан тузилади.
Шартномавий муносабатлар субъектлари учун шартнома тузиш, тузилаётган шартнома турини ва шартларини танлаш эркинлиги Фуқаролик кодексининг 354-моддасида белгилаб қўйилган.
Тўғри, ФКнинг 377-моддасида айрим ҳолларда мажбурий тартибда шартнома тузиш тартиб-қоидалари ҳам белгиланган. Шунда ҳам биринчи тарафдан шартнома лойиҳасини олган иккинчи тараф 30 кунгача бўлган муддатда лойиҳанинг ҳар бир шартини ўрганиш, лозим топса ўз шартларини кўрсатган ҳолда келишмовчилик баённомасини тузиб, биринчи тарафга тақдим қилиш, билдирилган таклифлар маъқул келмаганда, низо юзасидан судга мурожаат қилиши мумкин.
Лекин Фарғона вилояти экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бошқармасига қарашли “Maxsus grant avto servis” масъулияти чекланган жамияти қонуннинг бу талабига бўйсунмади. Уларга илгаридан юзага келган катта миқдордаги қарздорликларини аҳоли бўйнига юклаб, қай йўл билан бўлса-да, улардан пул ундириб, қарздорликни ёпиш муҳимроқ кўринди. Бу режани амалга оширишлари учун МФЙ раисларининг масъулиятсизлиги, кўп жиҳатдан хуқуқий саводсизлиги қўл келди уларга.
Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 25 сентябрдаги 765-сонли қарорининг 2-иловаси билан тасдиқланган, лекин 2021 йил 22 ноябрдаги 705-сонли қарори билан ўз кучини йўқотган “Оммавий шартнома”нинг намунавий лойиҳасини ўша ҳолича МФЙ раисларига имзолатгач, уйма-уй юриб, аҳолидан пул ундиришни бошлаб юбордилар.
Улар учун бу иш осон кечмади. Чунки фуқаролар тузилган шартномалардан хабарсиз, устига-устак чиқинди бирор марта олиб кетилмаган. Шундай экан қарздорликнинг пайдо бўлиши жуда ғалати. Аҳолининг билдирган эътирозлари жамият мулозимларини қизиқтирмади. Улар билан учрашиб, талаб-истакларини эшитиб, хато-камчиликларини тузатиб, намунали хизмат кўрсатиш ўрнига тўловдан бош тортганларга қарши ҳужжат тайёрлаб, ҳатто бундай қилишга ишончли далил бўлмаса-да, судга ошира бошладилар.
Фуқаролик ишлари бўйича Фарғона туманлараро судига тақдим этилган ҳужжатлар улар томонидан чуқурроқ ўрганилмай, қарздорлар билан суҳбатлашилмай, улардан 200.000 сўмдан 700.000 сўмгача қарздорлик, 270.000 сўмдан 300.000 сўмгача давлат божи, 21000 сўмдан суд почта харажатлар тўлови ундириш ҳақида суд буйруқ чиқара бошлади.
Ваҳоланки, ҳужжатлар ўрганилса, 2021 йил сентябрь ойида тузилган шартномаларни асос келтириб, 2019 йил 1 январдан бошлаб ҳисобланган қарздорликлар ундирилаётгани маълум бўларди. Х.Исақова, К.Исақовларга нисбатан чиқарилган суд буйруқлари уларнинг аризасига асосан шу суд томонидан бекор қилинган бўлса-да, пенсияларидан чегириб қолинган пуллар ҳамон уларга қайтарилмаяпти. “У пуллар бизга тушгани йўқ, яна 200.000 сўм қарздорсизлар”, деб жамият ходимлари ҳамон уларнинг тинчини бузмоқда. “Беруний” МФЙдан А.Муллажонов, А.Қорабоев, “Наврўз” МФЙдан Х.Исмоилов, М.Қўшақов, “Обод” МФЙдан А.Мукаррамов, Б.Хожиев ва бошқалар ана шундай адолатсизлик қурбонига айланди.
Фуқароларга нисбатан қилинаётган бу адолатсизлик халқ депутатлари туман Кенгаши депутатларини бефарқ қолдирмади.
Жорий йилнинг 11 август куни Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг ишонч телефонига қўнғироқ қилдик, ҳолатни тушунтириб, жамиятнинг иш фаолиятини тезкорлик билан ўрганиш ва фуқароларни ноҳақ жазоламасликларини сўрадик.
Орадан бир ҳафта ўтиб ўзини вилоят Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бошқармаси санитар ишларни ташкил этиш бўлими бошлиғи деб таништирган Х.Абдуллаев етакчилигидаги вакиллар билан “Обод” МФЙ идорасида учрашдик.
Учрашувда мазкур МЧЖ аҳолига хизмат кўрсатмай пул талаб қилаётганлиги, ҳатто аллақачон вафот этиб кетганларга ҳам чиқинди пули ҳисоблаб, ундириб келаётгани, чиқиндилар бўйича экология бошқармаси умуман ишламаётгани, Ямбароқ қишлоғида ташкил этилган чиқиндихонада ўн кундан буён олов ёнаётгани, тарқалаётган қуюқ аччиқ тутундан қишлоқ аҳолиси соғлигига зарар етаётгани, булар ҳақида туман, шаҳар, вилоят прокуратурасига арз қилингани, лекин ҳеч ким ҳеч қандай чора кўрмаётгани тушунтирилди. Бироқ… бошқарма вакили Х.Абдуллаев “Биз уларни текширгани келганимиз йўқ” дейиш билан чекланди. Хонадонларга кириб, чиқинди масаласида аҳолининг фикрини ўрганинглар, юринглар бирга кирамиз деган таклифни ҳам рад этди.
Модомики, экология бошқармаси мулозимларининг аҳоли ва биз билан тортишувлари ҳақ-ноҳақлик мавзусига қадалган экан, қўлимиздаги мавжуд ҳужжатлар ва соҳага оид амалдаги қонун-қоидаларга биноан уларга билдираётган эътирозларимизни асослаб беришга ҳаракат қиламиз:
Биринчидан, юқорида таъкидлаганимиздек, жамиятнинг МФЙлар билан тузган шартномаси қонуний кучга эга эмас.
Иккинчидан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 14 сентябрдаги “Шартномавий муносабатларни тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармоннинг 3-қисми “д” бандида коммунал соҳа, электр энергия билан таъминлаш, алоқа хизмати, йўловчи ва юкларни ташиш ва бошқа шу каби катта ижтимоий аҳамиятга эга бўлган соҳаларда табиий монополия субъектлари томонидан ишлаб чиқилган оммавий шартномалар монополияга қарши курашиш органи билан келишилгандан сўнг истеъмолчилар билан тузилади, деб кўрсатилган. Жамият фармоннинг бу талабини бажармаган.
Учинчидан, “Қаттиқ ва суюқ чиқиндиларни тўплаш ва олиб чиқиб кетиш бўйича хизматлар кўрсатиш қоидалари”га кўра, жамият маҳаллаларда махсус чиқинди тўплаш шохобчаларини ташкил этиш, уларни контейнерлар билан жиҳозлаш ва сигнал усулида чиқиндиларни уч кунда бир марта олиб кетиши лозим бўлса-да, жамият аҳоли олдидаги бу мажбуриятини бажармагани боис йўл четларига халталарга жойлаб чиқариб қўйилган ахлат уюмлари қалашиб ётибди. Бундай ҳолатни “Миндонобод” МФЙ ҳудудида ҳам кўрдик.
Ўрганишларимиз давомида янги курилаётган кўп қаватли 121, 122, 123-сонли уйларда яшовчи фуқаролар арзига қулоқ солдик. Ўрнатилган иккита чиқинди контейнери уйлардан анча узоқда бўлгани улар учун ноқулай. Шу сабаб уйлар ёнига ташлаб кетилган чиқиндилар дайди итларнинг емакхонасига айланган. Болалар у ёқда турсин, катталар ҳам у ердан ўтишга қўрқишади.
Фуқароларнинг шикоятлари асосида жамият раисининг тушунтиришларини халқ депутатлари туман Кенгаши сессиясида эшитишга ҳаракат қилдик. Лекин у келмади. Айтишларича, у жамиятнинг ягона мулкдори – дахлсиз тадбиркор эмиш!
Лекин ваколатли органлар жамият раисидан бирон-бир тайинли жавоб олишларига ишонамиз ва қонун ўзанидан чиқиб кетган жамият фаолиятини тез кунда йўлга қўйиб, аҳоли билан яқин ҳамкорликда ишлашига умид қиламиз.
Назиржон ИСАҚОВ,
халқ депутатлари Фарғона тумани Кенгаши депутати