ЎНТА МУҲИМ ТАШАББУС: Ўзбекистон ва Хитой ўртасидаги ҳамкорлик муносабатларининг янги даври

 Хитой Халқ Республикаси томонидан Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллиги 1991 йил 27 декабрда тан олинди ва 1992 йил 2 январда дипломатик муносабатлар ўрнатилди. Ушбу дипломатик муносабатларнинг фундаментал асослари сифатида 1992 йил октябрда Тошкентда ХХР элчихонаси ва 1995 йил май ойида Пекинда Ўзбекистон элчихонаси фаолият кўрсата бошлади. 

Ўтган 30 йил мобайнида икки томонлама ҳамкорлик муносабатлари барча жаб­ҳаларни қамраб олган бўлиб, икки мамлакат ўртасида ўрнатилган ўзаро ишончли алоқалар ҳамкорликнинг асосини ташкил этади. Хусусан, улар орасида Ўзбекистон ва Хитой ўртасидаги муносабатларда терроризм, экстремизм, сепаратизм, наркотик ва ноқонуний қурол-яроғ­лар савдосига қарши кураш бўйи­­ча қарашларнинг муштараклиги алоҳида ўрин тутади. Ўзбекистон ва ХХРнинг ўтган 30 йиллик муносабатларининг институционал асос­лари узоқ муддатли стратегик ҳужжатларда ўз аксини топган. Бунга мисол сифатида 2005 йилдаги “Дўстлик ва ҳамкорликнинг шерикчилик муносабатлари тўғрисидаги шартнома”, 2012 йилдаги “Стратегик шериклик ўрнатиш тўғрисидаги қўшма декларация”, 2013 йилдаги “Дўстлик ва ҳамкорлик тўғрисидаги шартнома”, 2013 йилдаги “Икки томонлама стратегик ҳамкорликни янада чуқурлаштириш ва ривож­лантириш ҳақидаги қўшма декларация”, 2016 йилдаги “Стратегик ҳамкорлик тўғрисидаги ўзаро анг­лашув битими” ва бошқа ҳужжатларни айтиш мумкин. ХХР Раиси Си Цзиньпин 2016 йил 20 июнда Ўзбекистон билан бўлган муносабатларга тўхталганда, “Хитой билан Ўзбекистон манфаатлари ва тақдири муштарак, қувонч ва ташвишни биргаликда баҳам кўрадиган тенг ҳуқуқли ҳамда ўзаро манфаатдор шериклардир”, – деб таъкидлаши бежизмас. Чунки ўз пайтида Конфуций таълимотида илгари сурилган: “Осойишталик йўқ давлатга борманг; тартиб йўқ давлатда яшаманг. Агар осмон остида осойишталик ҳукм сурса, ўзингизни намоён қилманг; агар осмон остида нотинчлик бўлса, яширинг” деган фалсафий қарашларидан тўғри хулоса чиқарган ҳолда ХХР осойишталик ҳукм сураётган мамлакатимиз билан ҳамкорлик алоқаларини мустаҳкамлашдан манфаатли шерик эканлиги узоқ тарихий таълимотларга асосланганлигини кўришимиз мумкин. 

Шу сабабли бўлса керак, ҳозирги икки томонлама стратегик ҳамкорлик муносабатлари янги форматга кўчди. Бу форматдаги ўзгаришларнинг асосий мазмуни ноёб маданият ҳамда улкан интеллектуал салоҳиятни намоён этишга қаратилди. 

Жорий йилнинг 25 январь куни Хитой Халқ Республикаси Раиси Си Цзиньпин ташаббуси билан дипломатик муносабатлар ўрнатилганининг 30 йиллигига бағиш­лаб ташкил этилган Марказий Осиё ва Хитой давлат раҳбарларининг видеоанжуман шаклидаги учрашуви ўтказилди. Учрашувда Марказий Осиё давлатларининг барча давлат раҳбарлари иштирок этди. Унда Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев нутқ сўзлади. Давлатимиз раҳбари ўз нутқида Ўзбекис­тон ва Хитой ўртасидаги ҳар томонлама стратегик муносабатлар ўтган даврда жадал ва барқарор тус олганини таъкидлади. Мазкур видеоанжуманда мамлакатимиз етакчиси ҳамкорликнинг янги устувор йўналишларини ўз ичига олган ўнта муҳим таклифни илгари сурди. Хусусан:

– биринчидан, саноат кооперацияси ва маҳаллийлаштиришнинг умумий маконини шакллантиришга қаратилган Янги “Хитой – Марказий Осиё” иқтисодий мулоқот стратегиясини ишлаб чиқиш;

– иккинчидан, “Хитой – Марказий Осиё” йўналишида узлуксиз юк оқимини таъминлаш ва трансминтақавий логис­тика тармоқларини ривожлантириш учун “Хитой – Қирғизистон – Ўзбекис­тон” темир йўлини барпо этиш лойиҳасини амалга ошириш;

– учинчидан, ўзаро ҳамкорлик алоқаларида рақамли технологияларни кенг жорий қилиш борасидаги саъй-ҳаракатларни бирлаштириш ва такомиллаштириш, IT-парклар негизида “Интеллектуал Ипак йўли” қўшма платформасини яратиш;

– тўртинчидан, соғлиқни сақлаш ва юқумли касалликларга қарши кураш соҳасидаги ҳамкорлик муҳим йўналиш­лардан бири сифатида қайд этилди. Бунда вакциналар ишлаб чиқиш, синаш ва ишлаб чиқаришда Хитой билан шерик­ликни давом эттириш ҳамда икки давлат ўртасида инсонлар ва товарлар ҳаракатини енгиллаштириш мақсадида вакцинация паспортларининг ўзаро тан олинишини таъминлаш;

– бешинчидан, Ўзбекистон аграр тармоқни модернизация қилиш, шўрланган ва шўрхок ерларда экинлар етиштириш, шаҳар ва қишлоқ ўртасида ишлаб чиқариш занжирларини йўлга қўйиш масалаларида Хитой билан ҳамкорликни давом эттириш;

– олтинчидан, пандемия даврида аҳолининг озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган эҳтиёжларини таъминлашда яқиндан ҳамкорлик қилиш ва бунда БМТ Бош Ассамблеясининг пандемия шароитида озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш бўйича алоҳида резолюциясини қабул қилиш тўғрисидаги ташаббусни биргаликда илгари суриш; 

– еттинчидан, “Яшил Ипак йўли”ни барпо этиш доирасида иқлим кун тартибини биргаликда илгари суриш; 

– саккизинчидан, муқобил энергетика соҳасида ҳамкорликни жадаллаштиришга қаратилган “Экологик тоза ривож­ланиш”ни таъминлаш бўйича йўл харитасини ишлаб чиқиш; 

– тўққизинчидан, Марказий Осиё ва Хитой халқларини янада яқинлаштириш, маданий-гуманитар алмашинувларни кенгайтириш, 2023 йилни “Марказий Осиё ва Хитой халқлари маданияти ва санъати йили” деб эълон қилиш асосида академик ва талабалар алмашинувини турли йўналишлар бўйича ривож­лантириш;

– ўнинчидан, минтақавий хавфсизликни таъминлаш соҳасида “Хавфсиз Ипак йўли” концепциясини амалга ошириш мақсадларидан келиб чиқиб, Афғонистон йўналишидаги қўшма саъй-ҳаракатларни мувофиқлаштиришни давом эттириш.

Хулоса ўрнида шуни қайд этиш жоизки, сўнгги йилларда Ўзбекистон Республикасининг ХХР билан муносабатлари сифат жиҳатидан янги даражага кўтарилди ҳамда бу икки давлатнинг бир-бири билан узоқ муддатли стратегик ҳамкор эканликларидан далолат бермоқда. Бу эса икки мамлакат халқларининг миллий манфаатларига ва ҳозирги замон талабларига тўла мос келади ҳамда истиқболда янада самарали натижаларга эришишга кенг имкониятлар яратади.

Усмонжон Бўтаев,

сиёсатшунос, “Истиқбол” тадқиқот маркази ННТ раҳбари